نی انبان

در مورد این ساز:

«نی‌انبان :از جمله سازهای بسیار قدیمی بومی است که در اغلب نقاط جهان همچون آفریقا،  اروپا، هند و خاورمیانه یافت می‌شود. شباهت تمامی این سازها استفاده از یک پوست (مشک) به‌عنوان انبان و نگهدارنده هوا و همچنین نی (نیها) در نقش تولیدکننده صدا و ملودی است. علی‌رغم ظاهری شبیه به هم لیکن تفاوتهای بسیاری در سایر موارد از جمله فواصل موسیقییایی حالتها و استیل نوازندگی بین آنها به چشم می‌خورد. شبیه‌ترین این سازها به نی‌انبان ایرانی از نظر فواصل موسیقییایی سازهای آفریقایی و همچنین عربی است. در ادامه نمونه‌هایی از این سازها را در بعضی نقاط جهان از نظر می‌گذرانیم».

از سازهای ملودیک بوشهری که در بوشهر نیز ساخته می‌شود می‌توان نی‌انبان را نام برد که انواع مختلف این ساز را انگلیسی‌زبانها به

Bag pipe

می‌شناسند. هرچند که قدمت نی جفتی در شهر بوش

هر از نی‌انبان بیشتر است، اما به جز مناطق و شهرهای اطراف همچون دشتستان، در گذشته بوشهر نیز سابقه استفاده این ساز نیز وجود داشته است. از جمله نوازندگان این ساز مرحوم میرغلوم بوده که ساز او نیز 5 جفت سوراخ بیشتر نداشته با وجود اینکه به جز در تکنیک نوازندگی تفاوتهایی در حالتها، کششها، آریه‌ها و فواصل صوتی نیز وجود داشت رفته رفته نی‌انبان به جای نی جفتی جایگزین شد و فرمهای موسیقییایی نی جفتی نیز توسط نی‌انبان به اجرا درآمد. هرچند نی‌انبان در حال حاضر تقریباً به‌طور کامل جای نی جفتی را گرفته ولی نی‌انبان در اطراف بوشهر سابقه‌ای دیرینه دارد؛ ازجمله مناطقی که از گذشته‌های دور این ساز را می‌نواختند می‌توان به برازجان اشاره داشت مردم این ناحیه که غالباً دامپرور و کشاورزند این ساز را به گونه‌ای دیگر می‌نوازند، مشک را بر دوش خود گذاشته و یکسره در آن می‌دمند (همچون نوازندگی سرنا و یا نی جفتی).نی‌انبان که بیشتر در عروسیها و مجالس بزمی کاربرد دارد دارای صداهایی از یک اکتاو می‌باشد. این ساز بادی از دو قسمت ساخته شده است. قسمت اول که نقش منبع باد را دارد و قسمت دوم دسته نی‌انبان است که درواقع تولید و تغییر صدا از این ناحیه است

. نی‌انبان سازی‌است تشکیل‌شده از دو قسمت کلی. انبان (مشک) و نی در قسمت اول یعنی انبان، یک دهنی وجود دارد که درواقع ورودی هواست. دهنی طوری طراحی شده که هوای خارج‌شده از دهان پس از دمیدن به انبان، دیگر باز نمی‌گردد و در حکم یک شیر یک‌طرفه عمل می‌کند. دهنی که به آن ممه نیز می‌گویند، قطعه‌ای کوتاه از یک لوله است که سر دوم آن در مشک قرار دارد و توسط یک تکه پلاستیک مهار شده است البته پلاستیک سوراخی دارد که موجب ورود هوای دمیده‌شده به درون انبان می‌شود و پس از اتمام دمیدن، هوای درون مشک به پشت پلاستیک فشار می‌آورد تا مانع بازگشت و خروج هوا از درون مشک گردد. اما خود مشک از پوست بز انتخاب می‌شود که معمولاً پس از زدودن موها از روی پوست و همین‌طور خارج کردن رطوبت اضافه، آن را در حنا می‌گذارند و پس از خشک شدن آن را با روغن کنجد نرم می‌کنند. مشک دارای شش خروجی است که سه تای آن که مربوط به دو پا و قسمت تحتانی بز می‌باشد را با هم از داخل ج

مع کرده و می‌بندند، گردن را نیز به همان شکل بسته، دو دست را هر کدام جداگانه یکی به منظور دسته نی‌انبان و دیگری را به منظور ورودی هوا (دهنی) در نظر می‌گیرند و اما دسته، دسته از دو نی (که هر کدامش شش سوراخ بر آن تعبیه شده) و یک قالب چوبی برای آنها، دو پیکک (نوعی قمیش)، موم و پنبه تشکیل شده است. اندکی پنبه درون آن قاب و یا قالب که به آن دسته نیز می‌گویند می‌گذارند، سپس دو نی را بر روی آن قرار می‌دهند و موم مذاب را در لابه‌لای دو نی و در بین نیها و دسته می‌ریزند. آن‌گاه پیککها را که حکم تولیدکننده اصلی صدا را دارند، بر دو سر نیها قرار می‌دهند، پیککها باید دارای صدایی هماهنگ و بدون ضربان باشند و به عبارتی دیگر پیککها باید هم‌کوک باشند. نیها در دسته طوری انتخاب می‌شوند که صدای تولیدشده نسبت به یکدیگر فالش (غلط) به نظر نیاید. برای این منظور دو نی همقطر، هم‌اندازه و همجنس را انتخاب می‌کنند و برای اینکه گام آن منطبق بر فواصل گامهای متداول و تثبیت‌شده در منطقه باشد اجباراً به سعی و خطا روی می‌آورند. صدای نی‌انبان به واسطه هم‌کوکی دو نی درون دسته و از طرفی تفاوت اندک در طنین دو نی صدایی دورگه می‌باشد و فشردگی جنس نیها و همچنین چوب

استفاده‌شده در دسته به زنگ بیشتر و همچنین شدت صوت در نی‌انبان می‌انجامد.

زیر و بمی دسته بستگی به کوتاهی و یا بلندی دسته دارد و برای کوک کردن ساز از تنظیم قمیشها کمک می‌گیرند. همان‌طور که اشاره شد بر روی هر نی شش سوراخ تعبیه شده که هر سوراخ با سوراخ مقابل هم‌صداست. پس روی هم هفت صدا تولید می‌شود. در گذشته نی‌انبانها یک سوراخ کمتر داشتند. در نی‌انبانهای شش‌سوراخه زمانی که هر شش جفت سوراخ توسط انگشتان نوازنده گرفته می‌شود. مثلاً اگر صدایSol خارج شود وقتی اولین دو سوراخ مقابل هم از پایین رها می‌شود صدای

صدای La دومین سوراخها Ci کرن و الباقی نتها به ترتیب Re .

Me , Do وآخرین نت Fa میباشد.البته در دسته‌هایی که توسط افراد مختلف ساخته می‌شود ممکن است چند کوما اختلاف در بعضی از نتها مشاهده گردد. اتفاق این امر در ساخت این ساز بومی اجتناب‌ناپذیر است هرچند که نوازندگان مختلف ضمن نوازندگی فرمهای مختلف موسیقی متناسب با حال و هوای موجود و مهارت در نوازندگی م

مکن است با کم و زیاد کردن فشار هوای انبان هنگام نوازندگی نتهای به‌خصوصی موجب تغییرات جزئی در فرکانس آن صداها بشوند.

ناگفته پیداست که فواصل صوتی این ساز از یک اکتاو کمتر می‌باشد. ولی ذکر این نکته ضروری است که ملودیهای بومی که توسط این ساز اجرا می‌شود همگی در حد فاصل همین صداها ساخته شده‌اند و درواقع نوازنده نیازی به استفاده از نتهای بعدی و یا فواصل صوتی به غیر از فواصل صوتی یادشده ندارد.

دسته‌ها کلاً در دو شکل کلی بم و زیر در بوشهر ساخته می‌شوند. نکاتی که جهت ساختن این ساز باید رعایت شود به شرح زیر است.
دسته زیر دارای طولی کوتاه‌تر بوده و همین‌طور فاصله سوراخها نیز باید کمتر در نظر گرفته شود.
بعضی مشخصات دسته زیر:

طول دسته 25 سانتی‌متر
فاصله سوراخها 5/2 سانتی‌متر
فاصله سوراخ آخر تا انتها 5 سانتی‌متر
از سر نی تا سوراخ اول 5/2 سانتی‌متر
طول پیکک بین 6 تا 9 سانتی‌متر

بعضی مشخصات دسته بم:

طول دسته 30 سانتی‌متر
فاصله بین سوراخها 3 سانتی‌متر
از سر نی تا سوراخ اول 5/3 سانتی‌متر
سوراخ آخر تا انتها 5 سانتی‌متر
طول پیکک 9 سانتی‌متر

در انتهای دو نی برشهایی به چشم می‌خورد که برای پخش بهتر صدا در نظر گرفته شده‌اند.

برگرفته از هفته‌نامه نسیم جنوب،